Pierwszy pancerny okręt ACW

CSS Manassas był pierwszym okrętem pancernym jaki wszedł do służby podczas Wojny Secesyjnej. Pomysłodawcą projektu był niejaki JJ Peetz. Jego koncepcja okrętu pancernego nie przypadła do gustu władzą, projekt został odrzucony i gdy już wydawało się że przepadnie on bez echa, zainteresował się nim kapitan John A. Stevenson z Nowego Orleanu. Zakupił on z własnych środków cywilny holownik parowy o napędzie śrubowym Enoch Train. Statek ten został wybudowany w roku 1855 w Medford w stanie Massachusetts. Opierając się na jego konstrukcji miano wybudować przyszły okręt pancerny. Enoch Train został przetransportowany do stoczni w Algier koło Nowego Orleanu i przebudowany zgodnie z planami opracowanymi przez JJ Peetza. Jego wygląd miał mocno futurystyczne jak na owe czasy kształty, drewniana nadbudówka została zastąpiona pancerną półokrągłą pokrywą która przypominała skorupę żółwia. Grubość blachy wynosiła 1,5 cala co zapewniało bardzo dobrą ochronę przed ogniem artyleryjskim, sam kształt i fakt iż po przebudowie wysokość okrętu względem tafli wody wynosiła jedyne 80 cm powodował że okręt był trudnym do trafienia celem. Wyporność jednostki osiągnęła wartość 387 ton, długość 143 stopy, szerokość 33 stopy, zanurzenie 17 stóp.Prędkość 4 węzły. Na uzbrojenie okrętu składało się działo 32 funtowe oraz taran. Załogę stanowiło 36 ludzi.

CSS Manassas

 

12 września 1861 roku okręt wszedł do służby, jego pierwotnym zadaniem jako prywatnego okrętu pancernego-taranowca miała być służba kaperska, rychło jednak został on przejęty przez flotę Konfederacji i skierowany do akcji w rejonie Mobile Bay.

Dowódcą na CSS Manassas został porucznik AF Warley, okręt wszedł w skład zespołu komodora Georga Nicholsa Hollinsa.
Debiut CSS Manassa miał nastąpić dość szybko, bowiem już 11 października wziął on udział w nocnym ataku eskadry Hollinsa na flotę okrętów jankeskich pod dowództwem komodora Johna Pope'a która to blokowała deltę Missisipi.
W skład eskadry konfederatów weszły prócz CSS Manassas kanonierki CSS Ivy, CSS Jackson, CSS James L. Day, CSS McRae, CSS Tuscarora, CSS Pickens. Flotę jankesów tworzyły duży slup USS Richmond, slupy USS Vincennes i USS Preble, kanonierka boczno-kołowa USS Water Witch.
Zadaniem okrętów Hollinsa było w ataku pod osłoną nocy zniszczyć lub zmusić do wycofania flotę wroga i tym samym znieść blokadę ujścia Missisipi.
Starcie rozpoczęło się gwałtownym atakiem CSS Manassas na okręt flagowy zespołu Pope'a USS Richmond,slup o wyporności 2700 ton. Okręt ten sam jeden posiadał większą siłę ognia niż cały zespół Hollinsa, dlatego jego jako pierwszego pragnęli wyeliminować z walki konfederaci. Aby staranować okręt jankesów Manassas obrał kurs kolizyjny z ich jednostką.

Nadpływający pod pełną parą okręt konfederatów dostrzeżono dosyć szybko na jankeskich pokładach, wróg otworzył gwałtowny ogień artyleryjski chcąc nie dopuścić do staranowania USS Richmond. Ogień choć gwałtowny okazał się w dużej mierze niecelny większość kul minęła okręt konfederacki, te zaś które dosięgły Manassas odbiły się od jego pancernej kazamaty. Chwilę później taran CSS Manassas uderzył z impetem w cel, niestety nie było to bezpośrednie trafienie i chociaż Richmond został poważnie uszkodzony nie zatonął. Prawdopodobnie przycumowana przy burcie USS Richmond barka z węglem uchroniła go przed zagładą, osłabiając uderzenie tarana CSS Manassas. W tej chwili do akcji weszły kanonierki konfederatów ostrzeliwując okręty wroga. Zaskoczeni jankesi rozpoczęli chaotyczny odwrót podczas którego USS Vincennes osiadł na mieliźnie. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Konfederacji, jankeska blokada została zniesiona, a dwa ich okręty zostały poważnie uszkodzone. Po bitwie CSS Manassas skierowany został do stoczni na naprawy uszkodzeń których doznał podczas ataku na okręt Unii.

Po opuszczeniu doków okręt oddelegowano do ochrony Nowego Orleanu w okolicach fortów Jackson i St. Phillip. Forty leżały na przeciwległych brzegach Missisipi, wyposażone ogółem w 105 dział broniły dostępu do Nowego Orleanu. W poprzek rzeki ustawiona została zapora z zatopionych statków i pni drzew. Za zaporą stacjonowała eskadra konfederackich okrętów złożona z jednostek Confederate States Navy, CSS Manassas, CSS McRae i CSS Jackson, dwóch okrętów Louisiana Provisional Navy, General Quitman and Governor Moore , oraz sześć okrętów typu  cottonclad  Warrior, Stonewall Jackson, Defiance, Resolute, General Lovell, and General Breckinridge należących do River Defense Fleet. 18 kwietnia 1862 roku jankeska flota pod dowództwem  Davida G. Farraguta rozpoczęła działania przeciw siłą konfederackim. Flota Farraguta składa się z połączonych West Gulf Blockading Squadron i eskadry szkunerów komodora  Davida Dixona Portera, łącznie wyposażonych w 188 dział. Stosunek sił był wyjątkowo niekorzystny dla obrońców, sytuacje taktyczną konfederatów pogarszał jeszcze fakt iż dwa z pośród trzech okrętów pancernych Confederate States Navy CSS Luizjana i CSS Missisipi były niegotowe jeszcze do walki. Między 18 kwietnia a 24 kwietnia działania jankesów sprowadzały się do ostrzeliwania pozycji obrońców z dużej odległości przy pomocy moździerzy. 24 kwietnia unioniści po wykonaniu wyrw w zaporze ruszyli w dwóch kolumnach w górę rzeki. Działa konfederackich fortów powitały ich zmasowanym ogniem, niestety nieskutecznym, równie nieskutecznym ogniem odpowiedziały załogi jankeskich okrętów. Po minięciu fortów jankeska flota skierowała się na pozycję eskadry konfederatów, która stanowiła ostatnią linie obrony. Niestety wobec takiej przewagi okręty obrońców nie mogły wiele zdziałać, na niekorzyść konfederatów działał także brak jednolitego dowodzenia eskadrą.

CSS Manassas w ataku na USS Missisipi

W tym starciu jako jedyny wykazał się CSS Manassas,  usiłował on staranować slup USS Pensacola, lecz ten uchylił się i ostrzelał go salwą z niewielkiej odległości. Manassas zdołał następnie uszkodzić, taranując, po czym ostrzeliwując z działa, boczno kołową kanonierkę USS Missisipi i slup USS Brooklyn. Podczas kolejnego ataku na USS Missisipi, uchylając się przed jego ostrzałem, Manassas utknął jednak na mieliźnie stając się łatwym celem dla dział USS Missisipi, pomimo rozpaczliwych prób załogi nie udało się go zaciągnąć z powrotem na wodę, dlatego został przez nią podpalony i opuszczony. Płonący okręt ześlizgnął się z mielizny i podryfował z nurtem rzeki, widzą to jankeski oficer David Dixon Porter podjął próbę uratowania okrętu, mając nadzieje na wnikliwe przebadanie jego konstrukcji. Nadzieje Potera okazały się płonne gdyż krótką chwilę później Manassas eksplodował i jego wrak spoczął na dnie rzeki.

W listopadzie 1981 roku nurkowie z National Underwater and Marine Agency zlokalizowali wrak CSS Manassas, spoczywa on u brzegu Missisipi pół mili na południowy zachód od Boothville.

grafika przedstawiająca CSS Manassas

Krzysztof Makuch